‘Waarom gaat het de hele tijd over protest? Kunnen we niet buitenspelen of vogelhuisjes timmeren?’ Achteraf bekeken was het grappig: de lessen van Samen Leren in de Wijk over het thema ‘protest’ lokten rebellie uit – tegen het thema zelf.

CLAIRE EN HET PROTEST

Het programma Samen Leren in de Wijk, bloeide in 2019 op als een samenwerkingsproject van basisscholen en culturele wijkpartners in Amsterdam Nieuw-West. Bovenbouwleerlingen van drie scholen krijgen in vijf gemengde groepen – onder schooltijd! – in blokken van vijf donderdagochtenden les bij en van wijkinstellingen, met een gezamenlijke eindpresentatie in het gebouw van de community Ru Paré. Doelstelling: de leefwereld van kinderen verbreden, en cohesie in de wijk vergroten.

Actieborden
Bij Buurtwerkplaats Noorderhof heeft kunstenaar Claire van der Mee verschillende van die lesblokken begeleid. Zij kiest een thema en samen met Buurtwerkplaats Noorderhof werkte ze het uit tot lesplan. Ze gebruikt daarbij vaak druktechnieken, een van haar specialiteiten. Eerder werkte ze al met cyanotypie, een oude vorm van fotografie waarbij je met lichtgevoelige verf en zon afdrukken van voorwerpen tevoorschijn tovert. Deze keer liet ze de kinderen experimenteren met zeefdrukken op vlaggen en tasjes, met linosneden en buttons. ‘Maar de Buurtwerkplaats is een omgeving die enorm uitnodigt tot actie, en buiten rennen is ook zo leuk! Toen ze bleven protesteren tegen het thema, heb ik spullen gehaald om actieborden mee te timmeren.’ Het is soms uitputtend, zegt ze. ‘Het politieagentje spelen slurpt energie.

Haat-liefde
Claire, afgestudeerd aan de Rietveld Academie en een master Kunst en Maatschappij op zak, geeft al langer workshops. Aan volwassenen, maar vooral ook aan kinderen en jongeren. ‘Ik ben heel visueel ingesteld,’ vertelt ze, ‘maar ik voel me ook betrokken bij maatschappelijke problemen. De combinatie is moeilijk. Ik heb een haat-liefdeverhouding met sociaal geëngageerde kunst, het lukt zelden! Kunst kan geen problemen oplossen. Het is meer een voertuig om bij iets in jezelf te komen, waardoor je iets kunt gaan maken.’

Broedplaats
Ze woonde een aantal jaren in Broedplaats Lely in Nieuw West. Met broedplaatsen probeert de overheid twee vliegen in een klap te slaan, schreef Claire in haar essay ‘De Kunstmatige Gemeenschap’. Kunstenaars die woon- en werkruimte zoeken in vervallen en dus goedkope buurten, vrolijken die met hun werk en aanwezigheid – denk aan leuke informele horecatentjes – vaak enorm op. De gemeente kent dat verschijnsel en biedt kunstenaars daarom in die buurten tijdelijke bewoning van grote complexen tegen relatief lage huren (altijd nog ruim €600). ‘Kunstenaars zijn goed voor een buurt, dat hoor je vaak als argument om broedplaatsen te legitimeren,’ zegt Claire. 'Impliciet voel je dan een opdracht. Maar de tijdelijkheid werkt contraproductief. Wortelen en contact maken met een buurt kost tijd, experimenteren kost tijd, je moet kunnen falen. Maar we kregen een contract voor drie jaar, daarna zouden er woningen komen. Die wij niet konden betalen.’ Haar essay beschrijft hoe de beoogde kunstenaarssamenwerking alleen maar tot stand kwam tijdens corona en ook weer snel verbrokkelde. ‘Een gemeenschap komt niet tot stand omdat een organisatie van bovenaf de vorm bepaalt waarbinnen de gemeenschap zich mag bewegen. Gemeenschappen ontstaan uit vertrouwen.’ Dat vraagt tijd, en stabiliteit.

Art Kart
De opdracht aansluiting te vinden bij de buurt riep lastige vragen op. Waarom moet dat eigenlijk? Zit die buurt op mij te wachten? Wat heb ik te bieden? Toen ze de moed al bijna had opgegeven, klopte de gemeente ineens bij haar aan. Kon ze iets maken dat zou bijdragen aan een inclusief cultureel klimaat in Nieuw West? Dat werd de Art Kart. Een mobiel rariteitenkabinet, een rijdende etalage met kunst en cultuur van en voor de buurt, tegelijk een informatiepunt om buurtbewoners wegwijs te maken in de culturele mogelijkheden van Nieuw West. ‘Zowel het maken – op de Buurtwerkplaats – als de verrassende aanwezigheid van de kar op straten en pleinen leverde mooie contacten op. Met makers die meewerkten, en met buurtbewoners. Sommigen brachten eigen kunstvoorwerpjes om erin te zetten.’ Inmiddels is het voorbij, de kar is ontmanteld. Claire denkt over een Art Kart 2.0, een permanente. Een serie vaste kunst- en cultuurkabinetjes op pleinen bijvoorbeeld.

Minecraft
Op de Buurtwerkplaats hebben de kinderen toch flink uitgepakt op het protestthema. Op de slotpresentatie zien we vlaggen en borden met leuzen, tasjes met logo’s van actiegroepen, linosneden en buttons met tekeningetjes. De leuzen lopen wild uiteen: Bomen ja! Meer buitenspelen! Minecraft Farm updaten! De rijke landen moeten de arme helpen! ‘Het eerste waarmee ze kwamen was klimaatverandering en bomen omhakken,’ vertelt Claire, ‘maar als ik doorvroeg, wisten ze niet waarom dat niet goed is. Toen ik vroeg wat ze zelf echt wilden kwamen er onderwerpen als gamen en buitenspelen. Prima, wat mij betreft. Kunst kent geen juiste antwoorden. Het enige onjuiste in kunst is: nooit iets uitproberen.’

© Liesbeth Sluiter